CANTOS DO ARRABALDO

Ramón Rodriguez Taboada

I

Abouxados vamos Ramón da dulceira

camiño a ningures lembrando a nenez,

que é o só que nos queda pa retomar gozos

vividos en tempos cubertos de sombras,

sen fin de figuras que ás árbores lles deo

un sol de dourados ensoños de maio.

Recordas, amigo, recorda conmigo

aqueles praceres por baixo o mandado

que ninguén nos dixo si bos que si malos,

pero agradecidos os puros sentidos

vivían gozando, sabenza florida,

que ningunha escola, nin ningún listiño,

por moito que digan que saben da vida

ó fin tan só saben da que está vivida;

pero hai aqueloutras as que só se chega

cos corazóns limpos por fora da escola;

ó menos daquela do pao de madeira

que disque que a letra que con sangue entra.

Si alomenos houbera aqueloutra escola

de Xan de Mairena,en onde se aprende

a descubrir mentiras cas que o amo prende

verdades do pobo que a lei non entende,

ou aquela mesma daquel tan bo mestre

que sae no filme daquela novela

do escritor galego que busca outra escola

e acada a cadea cumprindo condena.

II

Pero ti non tremes corazón amigo

que uns tralos outros non han dar contigo

por moito que teimen poderan xunguilo 

 pois non hai Deus nin leis que te den detido.

¿Quén apuña aquelo que non existindo

e que nembargantes é o que está vivindo?

¿Quén retén o vento? ¿quén apreixa o sol?

¿quén detén o tempo? Dime ti que Don.

Dime ti que lei, dime ti cal orde,

mete en conta aquelo que non se coñece,

que non se coñece e nembargantes vive,

anque non existe vive no infinito

e que agora mesmo vai con ti e conmigo.

Estouno agora vendo ti mais eu meniños

brincando nos prados xunto ó Pereiriño

naquelas mañas claras dun maio florido

cando compartías xunto a un regatiño

cantarelas doces que van indo ó río.

Son as mesmas augas que se han de ir a mar,

alá onde os mariñeiros dan en naufragar,

en canto que ás sereas lles da por cantar 

volvense á nenez e póndose a chorar

xuran que alí mesmo, no medio da mar,

seus seres queridos estanlle a falar.

Ven, dinlle daquela, ven, venme abrazar.

Mariñeiros rexos saloucan na mar

bágoas que percorren pola súa faz

pingando nas augas, vaise sal con sal .

III

Non, Ramón amigo non nos han de matar

o que vive embaixo da realidade

e que non se sabe nunca de verdade

que é o que está vivindo nesa infinidade.

Pois non hai palabras que o poidan expresar

que en canto que un o nome pra poder fixar

xa non é o mesmo que alí estaba a pasar.

Ou senón relembra aquel día de mañá

que nos fomos xuntos ó río a bañar

e alí entretidos perdémolos da man

os fíos do tempo que rexen o humán.

¡Cánto naquel oco que abrimos co invento

de romper as horas que ataban o tempo!

tan só co pracer de esquecer o futuro

veunos unha airexa daquel sentir puro.

E as augas e a brisa perderon a présa,

e os nenos con elas fuxiron daquelas,

horas enganchadas que querían volvernos

a onde de verdade non pasaba nada.

Ramón, Ramón, Garea. Lembranza da face

da miña nenez ,

que da en naufragar cando está a caer

o ollo da luz neste atardecer.

IV

Recordo aquel día de tan cabreados

que nos enganchamos da rabia levados

e a golpes e a berros alí nos hostiamos

chegando aquel garda despois a librarnos.

E, dándoche a ti na cabeza un cachete,

caéronche as bágoas e a grandes saloucos,

contra lei berrabas, aquelo de ós nenos

non se lles pegaba. E eo revolvinme 

de cara a aquel garda, con cara de roña,

e xuntos nos fomos os dous saloucando

maldicindo da lei que a ti te xulgara.

Despois fomos xuntos beber da auga clara

da fonte Sanguiña pra que nos lavara,

da lei daquel home que ós dous nos manchara.

Toda aquela tarde fuximos das casas,

fomos entre as sombras que as congostras daban,

collemos amoras, pasámolas zarras,

roubamos cereixas, bebemos das cabras

a leite tan morna que os tetos nos daban,

ata ó fin pararnos no fondo da fraga

e alí cuns fieitos dous leitos xuntaban

e tombados neles ós ceos miraban

ós ouros que as follas verdeando daban,

entonces falamos contra as cerraduras

que os homes pretenden poñerlle á Natura.

V

Deixámolas verbas falar por feridas

contra das mentiras que impoñen na vida

e que logo venden os amos do tempo

importándolles pouco os nosos lamentos.

Son choros dos nenos que os levan os ventos

e que despois cantan nas noites de inverno

derramando bágoas por terras pa dentro,

mentres un cabila revolto en silencio

coas penas das xentes e o seo sufrimento,

por culpa dos amos que contan o tempo.

Caeron as sombras que envolven a terra,

quedamos calados no medio da guerra

que soliviantaban as verbas da vida

e foise calmando a nosa ferida.

Erguémolos corpos dos leitos dos fentos,

con lentitude enxugámolas bágoas,

a pasos miúdos coa boca calada

botamos a andar polo medio da fraga.

Ó cabo dun tempo na noite estrelada

sentimos murmurios que viñan das casas,

e veunos a un tempo ós dous nun momento

o mesmo presaxio de dor e tormento.

¿E qué hora será pra chegarmos á casa?

Seguro que os pais xa acariñan a vara,

ca que han de mallarnos por nosa tardanza;

estarán cabreados, levados do xenio,

íamos pensando nós dous en silencio.

E de vagariño e un tanto asustados

fómonos chegando ata axexar calados.

Entonces ¡que grande foi nosa sorpresa!

pois diante da casa entre risas e verbas

falaban sentados mirando ás estrelas.

Non se decataron da nosa presencia,

nin nada dixeron pola nosa ausencia,

cousas dos maiores cando un menos pensa

esquécense das leis pra nosa querencia.

VI

Crebouse o silencio ó alborexar o día

co canto duns carros que ó lonxe se oían,

e o meu corazón tremeu de ledicia

sentindo o balbordo que viña pa vila.

¡Chegou o día grande!, dentro repetía,

petando no peito saírse quería.

Boteime da cama aínda todos durmían

vestinme correndo, calceime en seguida

e axiña me fun camiñar pola vila

ollando asombrado pas cousas que vía

aínda entre sombras na alba do día

chegaban nun carro toda unha familia

traendo uns bos ranchos pra vender na feira,

mais unhas patacas para a sementeira,

catro polos novos, unha ovella vella

e un montón de soños pra levar pa aldea.

Baixei entre os cubertos, cara da explanada,

chegaban as bestas en recuas formadas;

eguas que rinchaban, poldros que tremían,

burros orneando ensinando a dentada.

Alí vareaban nos lombos das bestas,

aguilloaban burros, corrían nas eguas,

xuraban berrando con grandes promesas

e a xente collía no esterco pas cestas.

VII

O sol vai subindo por riba das arbres,

xa prenden os lumes xa cocen na carne,

xa mazan no polbo e a fogueira arde:

xa por toda a vila recende no aire.

Xa baixan mulleres correndo cas cestas

cargadas de froitos pra vender na feira.

Pementos do val da Arnoia, cereixa ambruesa,

leitugas rizadas e claudias e brevas.

Xa reborda a praza de abastos en cestas,

froitos do ribeiro que han de vir ás mesas,

xa moxen as vacas, xa berran ovellas,

xa a feira do gando é un balbordo de festa

que se vai estendendo como néboa mesta.

Carros de patacas, sacas de sementes,

centos de repolos cortizas pas meles.

E mesmo por diante da tenda do Nela

a feira da maxia, a muller das cóbregas ,

aquel que adiviña por telepatía ,

os cegos que cantan e o charlán que chía,

alí de milagres a xente sentía:

canto de fartura naquel mundo había.

Lembras meo amigo relembra conmigo,

de cando nos fomos, mui de mañanciña

cunhas carretillas buscarnos a vida

pola feira adiante, como nun instante ,

o porte á peseta por cada carreta,

repolos, tabaco, mineral en saco,

de todo levamos e uns pesos gañamos.

VIII

E logo á tardiña, que gozo nos daba,

nesa hora en que as mozas e mozos pasaban.

Alí nunha pila de sacos estaba

o meu irmán Pepe e derriba berraba

cousas moi chistosas que a xente gozaba,

cas súas ocorrencias, xestos provocaba.

A rúa era un fervedoiro de risos e de palabras.

¡Cánto trasfego había naquel día grande!

¡cántas cousas novas pasaban por diante!

aquel vello tolo das sete gravatas,

con varias chaquetas e mais de un paraugas,

pasaba berrando con voz desgarrada:

¡Lázara matou a Cuíña!, ¡Lázara matou a Cuíña!

¡Lázara matou a Cuíña, na feira da Bandeira!

Xa cae a tardiña por tras das montañas,

seos raios dourados aluman nas caras,

vanse recollendo xentes paras casas

e alá no afastado algún borracho canta

tristeiros ailelos que creban a alma.

IX

Por eso amigo, recordo e estou contigo,

que debe ser o mesmo que estar comigo,

ou estar ca nai, coas sombras polo medio.

Aquela luz quedou atrás, remangada alá,

na figura que antes fora, de cruzar á escuridá.

Vinme envolto en sombras ante a noite pecha,

a lúa non luaraba a noite era negra

sen escintilar no ceo ningunha estrela,

nin Venus, nin Alfa, nin brillo que queda

de algún vagalume alumaba a senda.

Todo me envolveu nunha sombra mesta,

pecháronse os ollos dos deuses que velan

e sentín soidade nesa noite negra.

¡Nai! Berrei no escuro. ¡Nai, venme a buscar!

teño moito medo nesta escuridá,

encerráronme as sombras, chegándome o lar,

non vexo nin ren, e aquí fíco a chorar.

¡Fillo! Contestoume. ¡Fillo, en onde estás! 

 Escóitote falar a través da escuridá;

óesme meu neno, escoita a túa nai,

non son mais que sombras que tes que escorrentar.

Nai, eu xa me aledo da túa voz escoitar,

vin camiñando só dende a romaría,

sorprendeume a noite, quedeime sen guía,

tan só hai unha sombra, atordoume a angustia.

Escoita meu fillo e canta conmigo,

que eu irei cantando, diante, de amodiño,

ti vai vindo ás voces, pasiño a pasiño,

verás como as sombras che fan un camiño

e o canto escorrenta os medos, meu meniño.

Así é como foi, de neno eu aprendín,

a escorrentar os medos, das sombras, sen fuxir.

X

Corría aquel xaneiro, camiño do tempo

dos cartos, das moedas, dos substitutos,

que ían a trocarnos os sentimentos, que non

se sabía o que eran, por ideas dos mesmos.

Era noite pecha naquel bruar do vento

escintilaban raios polo firmamento,

petaban nas tellas as augas do ceo

contábannos contos antigos os vellos.

Naquel bruar do vento, que non tiña prezo,

naquelas faíscas, naquel golpetexo,

naquel oco do infindo, imposibel que era,

escribían versos no vento os poetas.

As xentes falaban arredor dos leños

que ardían cantando notas dun solfexo,

prediccións dun tempo, comprensibeis nexos,

escuros pasados alumaban mesmo

nas mans e nas faces, con diversos xestos.

Longas son as horas, longas son as noites,

longos os invernos, pouco a pouco foxen,

levando e traendo tradicións que cómpren.

XI

Nas noites de inverno, cando os días minguan

brúan os ventos e chove sen tregua,

cando o frío aperta ca neve e xeada

cando as follas caen ca pel revirada.

A señora Carme sempre tan velliña

botaba na leña e quentaba a cociña ,

mentres anoitece de arredor da vila

van vindo pó lar as nosas veciñas.

Matilde e Santiago, Carme da Canteira,

Xosé Ramón e a aboa Manuela a dulceira,

nós, seis irmanciños, naquela lareira,

o noso pai Pepe maila nai Hortensia.

Alí ven quentiños arredor do lume

contábanse contos como era costume,

dos tempos antergos, cando o demo ceibo

aparecéuselles randeando o fumeiro.

XII

E tal trangallada montaba na casa

que todos espertan e, o pai ameaza,

¡Vaite de ai vello demo! ¡Déixanos durmir!

o demo arrandea de aquí para alí

nin fuxe nin cala nin para de rir;

sigue rengo rango, rengo rango e di,

tírame un zoco, tira haber se me das,

o vello tira o zoco levado da carráx

que arrebola tropezando polo chan;

o diaño a brincar e a berrar no fumeiro,

tríngala trángala , de acá para alá,

tríngala trángala segue, e volve a berrar;

¡Tírame outro zoco¡ haber se me das;

o vello xa tolo de tanto barullo

colleu outro zoco e mandoullo ó bandullo

pegou na espeteira e saltaron os cazos

tixolas e pratos rompéronse a anacos,

montando un balbordo de tanto ruído

que hasta se espertaron os outros veciños.

Toda aquela noite, non durmeo ninguén,

o diaño aquela noite pasouno moi ben .

O día seguinte, todos bocexaban,

andaban durmidos, esquecían a labra,

tumbábanse na eira, todo era nugalla

XIII

Recordo á noitiña toda a Cacharela

vivindo na rúa, sentados na acera

comadres pranando patacas en cestas

e os homes bebendo do tinto nas mesas.

Nenos que corrían con grande algarada

detrás uns dos outros e nunca cansaban,

todo o mais cambiaban os ritmos da fala,

unhos son de chíos, cáese algunha bágoa,

outros gargalladas no vento estoupaban,

pero en verdade cansar nunca cansaban.

Vénseme á memoria aquela noite clara.

Tan cerca a lúa chea que nos alumaba.

Sobre as faces baixaba unha cor de nácar.

Brillaban estrelas nos ollos da cara.

Alí feito un corro Caspatín contaba

que el vira que un día, que na carroulana

con outro subira ata o alto a empurrala

pa logo baixar toda a costa hasta a casa.

En chegando a Vales nesa noite clara,

cando a lúa aluma toda a súa cara,

viron unhos gordos que alá se xuntaban,

vir polos camiños de toda a comarca,

chegadas as doce, bo Deus que me valga,

coma os estoupidos de fogos de cana

foron estoupando case unha hora larga;

os dous coitadiños, bo Deus que nos valga,

acurrunchadiños nunhas rochas altas

tremendo co medo pós ceos miraban,

entonces asombro, todo o ceo estaba

cuberto de anacos de carne e tapaba

a lúa tan chea que nos alumaba,.

XIV

Ó pronto ennegrouse toda aquela campa,

montamos no carro, puxamos con gana,

saímos fuxindo pola costa en rabia;

todo de arredor, os cachos, caían con saña,

petaban na terra mais na carroulana,

clas,clas,clas, anacos por toda a calzada,

clas,clas,clas, anacos nas rochas petaban.

Nós foxe que foxe a correr cara a casa,

chegamos sen folgos, con suor toda a cara

tremendo cal vimbios co vento cimbrara,

nin falar puidemos, ó mais tatexaba

cousas sen sentido que nada aclaraban.

Botamos tres días sen saír da casa ;

nin comimos carne, tan só algunha papa.

Ó cabo duns días volveunos a fala

e fomos contando que é o que nos pasara,

cos gordos que estoupan se a noite esta clara

chegadas as doce cando ai luarada .

XV

Acórdaste amigo, daquela tardiña

que nos escapamos pó centro da vila

ver o escaparate da pastelería

a mirar pós doces que tantos había.

E alí diante a lúa daquel de Navaza

botábamos contas, que si se espetara

o coche da linea e a lúa saltara

rota en mil anacos; cal mais nos gustara

alí collería e enchente sonada

non se esquecería por toda a comarca:

pitisus, merengues, solas, brebas, canas.

E logo a volver de cu cara as casas

pa que non se viran as prendas rachadas

alí nas vergonzas que nos sinalaban.

Calzón non usamos, as carnes á brava

no roto do cu nos dous delataban

as nosas carencias que Deus nos mandaba,

alí ben soubemos ó Deus que adoraban

aqueles persoaxes que a vila ordenaban.

XVI

Aquel día viña a señora Dulcina,

coas tres criaturas, á cal mais meniña,

chamaba na porta,!Ai señora Hortensia,¡

se vostede deixa quentarme á lareira;

cos probes meus fillos que tremen na feira,

sen lar, sen abrigo, nin bens que lles dea,

nin unha moeda, nin papel que sexa

o cambio da fame ou calor que veña.

A carón do lume sentouse Dulcina

no banco foi pondo ás súas meniñas

e logo sen pranto, pero con tristura ,

foille relatando cal vida tan dura

a que lle escollera ese Deus para ela ;

comentaba a probe , nunha longa restra,

moitas das peniñas cas que ela sufrira

despois de haber tido de solteira a filla

cando era unha moza de moi bo ver inda;

despois un tras doutro, caera preñada,

tres veces, tres nenos, o Deus lle mandara,

cada un de seo home, pero todos dela,

que non se explicaba como acontecera;

non tiña un oficio, quedara sen lar,

nin en propiedade tiña home sequera

e andaba no mundo a pedir dende aquela.

O pote do caldo no lume fervía,

afora a xeada todo branquexara,

o alento cal nube de fume xurdía

e os nenos quentaban as mans na lareira.

A nai foi cortando pan brando ó molete,

enchéulle-las cuncas de caldo ben quente,

e ó pouquiño os nenos xa estaban ridentes 

cas cores na cara, e o riso entre os dentes.

XVII

Marchouse Dulcina; chegouse Estreliña,

cun sombreiro grande cuberto de tea,

tamén tomou caldo, sentouse á lareira,

contouno-las novas por onde andivera,

percorrendo a terra, sempre feira en feira.

Non tiña lugar a onde pertencera,

era daquel mundo cos pes recorreran,

non tiña parentes, nin nunca os tivera,

nin casa, nin lindes, nin hortas, nin leiras.

Unha ollada fonda un tanto misteriosa,

un corpo miúdo con voz melodiosa,

uns xestos moi doces nunha fronde longa

ca árbore da vida da sabedoría

agromando ós beizos, eso parecía.

Limpounos estrela da pel as verrugas

con xestos estraños, con doces caricias,

murmurando en baixo, con verbas antigas.

Verruguiña aquí, estreliña alá,

verruguiña os ceos, haste de marchar,

verruguiña alá, estreliña aquí,

lévalle a verruga, deste bo rapaz.

A señora estrela foise silandeira

camiño do mundo, perdeuse na feira;

eu nunca tal vira, na xente sinxela,

dozura e enteireza, como vin en ela.

XVIII

Inda ben recordo aquel día á mañá

que nos espertamos todos ca sorpresa

de xente ambulante acampada na feira,

con uns carromatos que tiraban eguas

falando unha lingua para nós estraña

que tardamos días en darlle compaña:

ninguén se acercaba a aquela xente rara

fomos nolos nenos, xogando nas augas,

de mañan moi cedo, cando se lavaban

no pilón da fonte coa auga encorada;

que ó cabo duns xestos e dunhas miradas

xa afloran os risos por amba-las caras;

e dos nenos brincan pas faces das amas,

daquelas mulleres pos homes saltaban

e logo a instrumentos a música arrancan

soltándose en danzas todaquelas almas.

Caía aquel sol por tras das montañas

cas cores violetas inundando as abas,

e o ceo reluma, roxo coma as brasas,

como se quixera queimar ás desgracias.

Toda aquela noite sentimos nas casas

doces instrumentos que notas lanzaban

alegres e tristes sons se mesturaban

cos cantos enxebres de raíz lonxana.

E alí se quedaron por unha tempada

debaixo dunha árbore que sombra lles daba,

da carón da fonte, onde collen auga,

onde peiteaban as trenzas tan largas,

as mozas aquelas namentres cantaban.

XIX

O caso e que un día que unha moza estaba

por diante da fonte enxugando as bagoas

xemendo cal nena ca dor se topara,

miña nai mirouna, tan desconsolada,

que foise acercando a tratar de axudala;

a moza entre xestos e unha fala estraña

foille relatando que é o que lle pasaba:

que tiña unha avoa de idade avanzada

con mala doenza, que non se sandaba,

que levaba uns días laia que te laia,

que non topan xeito de que lle pasara.

Non sei como fixeron, o caso e que á tarde

miña nai poñía xiringuilla en carne

da avoa doente tratando calmarlle

o mal que avanzaba de forma implacable.

E de agradecidos quixeron contarlle,

medio en castelán, de onde viran antes;

disque dende a Hungría, sitio tan distante,

sairan fuxindo por mor de combates.

Levaban dez anos de unha a outra parte

tratando de encontrar en onde asentarse,

percorreran Europa á forma moinante

vivindo das gracias das xentes amables.

Un día marcharon aqueles ambulantes

deixando añoranzas nos bos habitantes

daquel arrabaldo de xente inocente

das moitas maldades contra os diferentes.

Axouxeres no vento van repenicando

mentres van marchando de maña moi cedo

aqueles carromatos con camiño incerto

que non se sentiron connosco extranxeiros

se non xente sinxela e bos compañeiros.

XX

O arrabaldo ó leste linda cos oficios

cas xentes que buscan uns bos beneficios,

dende enriba a embaixo, toda a Cacharela,

empezando na cima onde ai unha serra

que serra carballos e faise duela,

ata irse adentrando no medio da vila

onde está o comercio maila xente fina,

irei nomeando se mal non recordo

tódolos oficios que eran dezaoito:

na serra serraba o serrador Lamego

facía nos pasteis Maño o pasteleiro,

carpinteiros varios, recordo ó do Reino,

Vicente, Antolín, Requinto e Armando.

¿ Zoqueiro non sei si sería o de Urdeiro?

a señora Vaca Fraca panadeiro

e o chapista Renda que era carroceiro;

despois zapateiros Elías e Touceiro,

taberneiros, Ramos, Coucho e o Güeveiro,

e o Señor Pepe de Ourense o albardeiro;

tamén había dous que eran carboeiros,

un deles Senén e Domingo o hosteleiro

que tiña o almacén en onda o Güeveiro;

o Chaca que tiña unha industria do ferro,

xastres dous había, Cacheda e Candongo,

reloxeiro Xudas, fundición Lamego,

cereiro o Borias, Pentiniña latoneiro;

todas estas xentes, mundo dos oficios,

compartían vila cos outros veciños.

XXI

Os ollos dos nenos esvaran de esguello

baixo da alumada, mentres vai cravando

deminutas puntas aquel zapateiro,

Elías que vivía nas chousas de Outeiro.

O oído tanxido cos diversos ritmos

da fala e o repiquiteo do martelo,

golpeando os cravos, sobre aquel silencio,

onde os nenos oen lendas doutros tempos.

Sombras nesas noites móvense sen peso

lixeiras coma as almas no paradiso,

onde contan contos, onde esvaran risos,

onde non hai morte, onde non hai vicios.

Pois non , querido Ramón, non son ilusións,

senón añoranzas do meo corazón;

saudades que de verdade un nunca sabe,

de onde veñen, a onde van, nin de onde son.

¡Ha! Lembrar ó que fóxe, nomear aquelo

que xa non existe. Non se sabe moi ben

si é ledo ou triste, pois elo persiste,

aínda despois de que a idea se extinxe.

Co arrabaldo ó suoeste, linda un río,

onde lavan lavandeiras, meu amigo;

e detrás do lavadoiro, haiche un niño,

nun bimbieiro amarelado, escondido.

Non se sabe cantos anos, hai co fixo,

tódolos anos lle rouban, paxariños;

pra min que os seus pais non saben, cantos fillos,

deixan e cantos lles rouban, os meniños;

asubía merla negra, que os perdidos,

son os mellores cantores, pos oidos.

XXII

Á rebusca iamos despois dunha festa

remexer no lixo por se unha sorpresa

rebrilla entre escombros pra nosa facenda,

ou tal vez ó ferro que escondía a terra.

O caso é que un día xogando na campa

facendo buracos para meter auga

miramos un ferro metido na area

e ó desenterralo topamos morea.

Picamos no campo cunhas picarañas

e ó pouco xa surxe ferro das entrañas,

votámolo en cestas, levámolo á casa,

vírono os maiores caialle a baba.

Ó día seguinte toda a campa estaba

de xente escarbando, ferranchos buscaba,

familias enteiras caba que te caba

e o cabo duns días a feira quedaba

chea de furados que ninguén tapaba.

Así foi que un garda ordeara parala

por non ter permisos como a lei mandaba;

montámoslle liorta contra aquel munipa,

fómonos ás véras, deixámolas risas.

A xente, mulleres na gran maioría

cos nenos mozotes que tamén había

berramos xurando contra a lei aquela

que impedía ás xentes coller ferramenta

pa sachar no campo e desa maneira

collelos ferranchos, metelos en cestas,

e despois vendelos por unhas pesetas.

XXIII

A liorta foi grande durante unhos días

mulleres fuxindo cando os gardas viñan

ó lonxe berraban coas sachas erguidas

contra dos munipas que a lei lle impoñían.

E aínda houbo un día de moita concencia

cando a xente fixo a maior resistencia,

por mor dunha vella que non se escapara

quedara sen folgos e alí se parara,

chegando a apresala despois aquel garda.

Daquela recordo: as mulleres foron

de cara aquel home movendo os apeiros

e berrando forte ¡haber o primeiro!

que se atreve á forza contra o pobo enteiro;

enteiro non era, porque non hai todo,

senón aquel home tamén era pobo;

o caso e que os gardas tiraban da vella

e polo outro lado entre sachas e berras

entraban na turba rapaces e nenas;

inda houbo quen fixo tronar a pistola;

tirándolle ó vento pegou nunha pola

derramando follas sobre das cacholas,

pero aquela xente xa estaba tan quente

que non se amainaron ante aquel axente.

Tal coma un lobo rodeado de xente

despois de correlo por montes agrestes,

enrabechados contra el arremeten

levados de forzas que de nada temen.

Alí acorralaron aquelas mulleres

ós municipales contra unha parede

que dun soio xesto soltaron á presa,

fuxiron ca vella e acabouse a pelexa.

XXIV

Entonces a calma volveuse ó arrabaldo

e un grave silencio, envolveu aquel campo,

pouquiniño a pouco fómonos marchando

camiñando en mentes ó lar retornamos.

O sol vai deitando tra-lo monte Carrio

e un montón de sombras vai cubrindo o campo,

parece que da liorta quixera librarnos

a vívida Venus no ceo alumando.

No Candán reluman fogeiras a un tempo,

uns din que son lumes que fan carboeiros,

queimando nas uces pra facer brasedos,

outros que escorrentan ós lobos dos medos;

fose como elo for, o soño envolveunos

e uns detrás dos outros fómonos metendo

no catre a dormirnos nun quedo silencio

onde se repoñen os doridos membros.

A mañan de cedo nos espreguizaba

cos cantos dos merlos asubiando á alba,

con brisas mainiñas, coa auga na cara,

murmullos da fonte que á casa chegaban.

Miramos á campa, toda ela xa estaba

cos municipales gardando a explanada;

ningúns cavadores alí se acercaban

por mor do outro día e o que alí pasara;

nesa hora acabouse toda aquela trama

nunca máis volvemos a facer fochancas,

non houbo denuncias, tapáronse as cavas,

e ó cabo duns días todo se olvidara.

Vendímo-los ferros a quen os compraba,

cos cartos que deron comprámoslle á mama

un abrigo feito e tamén unha faldra

e aínda nos dou para unha boa farta

que xantamos no río con moita bianda.

XXV

Ai Ramòn amigo, recordo e recordo

mais non dou sabido, para onde se foron

os gozos vividos; nunca saberemos

que era o que vivindo naquel paradiso

non deixaba ó tempo facelo vacío,

senón estendéndose a tódolos sitios

sen cortarse nunca nin saber principio

iba descubrindo gozos imprevistos

sen estar escritos inda en ningún sitio.

Alén de a idea, alén do principio

das leis e dos signos que deixan escrito,

alén do recordo visto e figurado,

perdido nas sombras dun mundo lonxano

latexa un corazón desesperado,

que busca coa razón do sentimento

curalas feridas que se enchagan dentro

e que me parece que nin un momento

se afasta de min este eterno tormento.

A quen berrar, que nos aparte deste mal,

a quen pedirlle axuda, a quen suplicar.

Pido que se sande este meo corazón,

onde agromando está esa incesante paixón

que loita por saírse sen pedir perdón

por querer librarse, como fixo a flor.

Da roseira a rosa marchouse nun voo

para darlle a razón a quen nega o que eu son.

XXVI

Pero sen embargo gozoso é contemplar

días na lembranza limpados do mal

das tantas ideas que os homes lles dan,

para confundirnos, do que de verdade

vive sometido nesta eternidade,

que se ben cumprindo nesta actualidade.

Alá dende o afastado un sente latexar

sentimentos vivos que de sempre están

berra que te berra contra das mentiras

que tratan de impornos unha falsa vida

nesta longa guerra que nunca termina

das xentes do pobo contra os que dominan.

¡Como facer agora pra poder loitar¡

sen saber ningún Deus que en verdade sexa

principio e final de canto aconteza,

tan so decir que non, teranos que bastar,

para que nesta guerra ganemos a verdá.

Cae unha chuvia miúda sobor da campa,

chove que te chove endexamais escampa,

lebamos tres meses coa auga encorada

vomitan os prados, desbórdanse as charcas,

corróense os ósos ea luz pouco agarda,

non hai horizonte senon espesa orballa;

chove a trobóns, chove saraiba, non para.

XXVII

Lémbraste bo Ramón, de cando os rapaces

a veces subiamos as copas das árbores

a sentilas brisas deloiralas tardes

cando inda eran limpas e moi agradabeis.

E ali confundidos coa espesa ramaxe

botabamos horas falando verdade,

sen fin as palabras facian da tarde

un oco no mundo da realidade.

Onde nin principio nin final que agarde

agobiaba a vida por ningunha parte.

Alí brisas mainas acariñan faces,

alí verdes follas murmuran cantares,

alí soltan saiva das ramas as árbores

e arrecendos moitos van traguendo os aires.

Alí cabilamos como fan rapaces

sen sometemento de ningunha crase,

tan só ca razón daquel corazón, que

vate que te vate contra das aldraxes

que quere limitárno-lo aprendizaxe,

facernos persoas coese mal querer

que irá embelenando connosco ó crecer

a verba encarnada que un trae co nacer.

Pero non desesperemos ben sabemos

por moito que eles mintan vive sempre,

a voz da razón infinda e intelixente

no agarimoso e bon corazón da xente.

XXVIII

Inda un ben se lembra e en verdade non sabe

que era aquel asaño cheo de carraxe

que embolvía a mente de forma admirable

esquecendo medos pa loitar cos males;

non sabe un moi ben se era maxinabre

ou se pola contra naturalidade,

certo é que un tíñao metido no sangue

pero non sabía de onde viña de antes.

Asaño que cega vontades prudentes

e cae nun delirio de forma ascendente

arremetendo inxenuo contra do que sente

ferirlle na alma ou corazón doente.

Alí todo arredor murmuraban xentes

se e cousa divina ou tolería inxente,

el cego de rabia contra outro arramete

que ben que o dobraba en forza e en mente;

pero non sei como, aquel tan enclenque

saltoulle berrando e xemindo entre dentes,

botóuselle ós ollos, mordeuno na fronte,

arrincoulle os pelos, deixouno morrente.

O outro fuxia berrando indecente

cos ollos de espanto, treméndolle os dentes;

a xente pasmada, mirando inconsciente,

sen dar creto a aquelo que vira ali enfronte.

Debalan as campás a morte na tarde

por algún veciño que finou combate,

entre vida e morte, entre obriga e carne

que sempre quería nos gozos sandarse.

E derriba as árbores amosan follaxe

de cerca co ceo parece que falen,

murmurios das follas, querido linguaxe

que amaina as entrañas de tanta carraxe.

XXIX

¡Ha¡ Que ledo pracer imbade o meo corpo

tan só recordando aqueles sons antergos

que me acompañaban mentres ía andando

co meo paso incerto no armonioso tempo.

Falta de ruído que non é silencio

senón labras nos campos a golpes de apeiros,

carrexos do estío no val por camiños,

populares cantos de nenos espidos

xogando, berrando e brincando nos ríos ,

mesturando os cantos cos arrechouchíos.

Vencellos voando proclaman no oído

que os días medraron cun sol moi querido,

que acariña os corpos doridos dos fríos ,

polos feros xeos no inverno caídos.

De ventos bruando por entre os carballos

que nus se quedaron no outono pasado,

de choivas a cachón, de choivas de orballo,

de pingoleteiras sobor dos tellados,

de folerpas dondas, de sarabeados,

de días miúdos e noites dun ano.

Voces que resoan por toda a valgada,

arxinas repenicando, na pedra labran,

o vello Tenique no ferro machaca

tintineando o son da maza na zafra.

Que non éra ruído dicíano as albas

cando te espertaban coa aquela alborada,

ou cando alguén canta o seo son pola campa

buscando cos beizos beber da auga clara,

xuntando os murmullos da auga coa cara

cos cantos enxebres que ó vento soltara.

XXX

Escoita meo amigo, como nos canta o ar,

zoando entre o trigo, co seu paso amosa,

coma un aloumiño de Ceres con Pan

que entre as centeeiras lle agarima o ban.

Ou senón escoita nas noites de verán

sapos e mais grilos que afagos nos dan,

armoniosos son os sons que ó oído van

gratuitos e gozosos na terra se fan.

Agradecidos son os sons da utilidade,

riquezas que produce a necesidade

cando inda pensaban con honestidade

que o traballo era un amaño contra a fame.

E entre medio dos sons, silencio sen ruído;

silencio pra escoitar ó que vai conmigo

que razoa sempre a contra do individuo

deixando amosala mentira, no instituído.

Silencio na campa nas horas de alivio

que nos outorgaban os menbros doridos,

deixando que flúan tódolos sentidos

por entre do infindo onde non hai camiños.

Camiños que hai que ir facendo paso a paso

pola gracia do non feito neste caso

que en verdade é quen nos cura do fracaso,

dos valeiros que producen os traballos.

Pero meo amigo, non te esquezas de escoitar

sons que produce natura, pola guerra,

de armonia contra o caos, que se xera,

neste orden ideal que nos impera.

XXXI

Cada día novo sen facer nacía

non estaba escrito no libro da vida,

cada paso dado, cada voz que oía,

cada sentimento, camiño facía.

Cada estrela é nova, cada sol que brilla,

cada auga que nace na fontana fría,

onde as labandeiras moi de mañanciña

peiteaban as plumas coa súa boquiña.

Cada flor que nace, (parece mentira),

eche unha flor nova, cunha nova vida,

cada cor que amosa na nosa retina

nunca está completa faise día a día.

Golpe a golpe , paso a paso, liña a liña,

coma estos versos que cantan co-esta tinta

sobor desta folla branca nunca escrita,

asi vaise vindo á vida nesta cita.

Valgadas que se abren sobor doutras valgas,

nunca están as valgas de todo cerradas,

pois quen o diría, coa branda que é a auga,

que rompese as rochas e abrira as montañas,

para que non cerren as nosas valgadas

e flúan os rios cara a mar salgada,

alá onde se di que hai unha gran chaira,

onde morre o sol ó afondar nas augas,

subindo pós ceos por unha cascada

as cores marelas vóltanse encarnadas

e mesmo parece para os das montañas

que o mar sube ó ceo redimindo ás lapas.

Primixenio escrito polas rochas anda

dicindo das valgas que nunca se acaban.

XXXII

Corren os rapaces xogando na campa

tentando repetir o ben que o pasaran,

en a tarde de onte, cando ali toparan,

discurrindo un xogo que nunca se acaba;

senón que en verdade, eterno alí estaba,

sen regras, sen normas, sen final que agarda

resultado ou paga para o que o traballa.

Tempo de rapaces nos que se inventaba,

por non ter que facer nin cumprir con nada;

xogos que fuxían das horas atadas,

facendo facían, que non feito estaba.

E alí toda a tarde tentaban, tentaban,

recompondo os pasos dos que se lembraban,

pensando inocentes pois que se trataba

de pasos medidos que escritos estaban

en algunha parte e que non se topaban.

Non se decataban por ser cousa clara

que a falta de normas era a sua gracia,

todo o mais chegaban a emular nas caras

e nos demais xestos aquela lembranza.

Críamos os nenos, que así nos mandaban,

como ocorre en artes que teñen palabras

e pasos medidos que marcan a danza,

onde o ritmo fixo que estrutura a trama

consigue que xoguen dicindo palabras

as moitas verdades que alí se proclaman

cun tempo distinto que marcan as danzas,

e que nese xogo de forma admirable

os espectadores logren a catarse.

XXXIII

Vamos pensamento lévame ó momento

que quedou xunguido por sempre a ese tempo

en onde nacía libre o sentimento

que arrolaba en verbas corazóns contentos.

Vamos, vamos, vamos, pensamento atento,

lévame ó momento que quedou perdido

fóra deste tempo dun futuro certo,

que se conta en anos, que se amosa vello,

en onde parece que todo está feito

pra nosa desgracia de nenos pequenos

-para a das mulleres e do pobo enteiro-

onde nos invade todo un gran vocexo

que aletarga a vida neste aburrimento.

¡Ha¡ Vivir sen saber, en verdade quen son,

sentilo corazón negando esa versión

daqueles que pretenden matala paixón

dicindo que quen manda obedece á razón

das leis de ese universo que inventou o Señor,

pero en verdade non hai mais razón

que o común sentimento do meu corazón,

que co seu latexo tan só di que non

contra das mentiras coas que ese mandón

trata de axfisiarnos producindo a dor,

que pola ferida respira o cantor

debido a esa sempre nosa imperfeccion.

Lévame pensamento, vamos a aquel tempo

en onde vivía libre o sentimento

que corría infindo, polo infindo tempo

antes que o Señor creara o tormento

XXXIV

Cubertos da feira, campo máis cachoupas,

sombras platanáceas, verdes carballais,

fontiñas cantoras e gurgulladoras,

regatos que choutan rindo cara o mar.

Congostras de amoras, tépedas silveiras,

solitarios merlos e a sacra andoriña,

ecos dos pardales, chíos dos meniños,

barítono canto de aquel reiseñor.

Bimbieiros dos prados onde aniña a merla,

comaróns de paso das verxeles hortas

onde o máis sensato da en refocilar,

aloumiños nos muínos á caida da serán.

Curutos dos montes por onde se outean

afastadas valgadas, serpeadas

de ríos rumorosos, de cañadas

onde os ventos cantan e o silencio fala.

Así vos sentín eu, Terras de Deza,

Terras de Trasdeza máis da fría Camba,

Terras dos antergos da labra e da fala,

saúdos vos manda, polo ar, este que vos canta.